Zakład ubezpieczeń w postępowaniu likwidacyjnym wydaje tzw. „decyzję ubezpieczeniową”. W sytuacji, gdy stanowisko ubezpieczyciela jest całkowicie albo choćby częściowo negatywne, jego obowiązkiem jest wskazanie na okoliczności oraz na podstawę prawną uzasadniające całkowitą lub częściową odmowę wypłaty świadczenia. Informacja taka powinna zawierać też pouczenie o możliwości dochodzenia roszczeń na drodze sądowej (art. 29 ust. 4 ustawy o działalności ubezpieczeniowej).
Z kolei, jeśli decyzja taka jest pozytywna bądź chociażby częściowo pozytywna to powyższe w świetle ustawy ubezpieczeniowej rodzi istotne skutki. Dla uporządkowania: każde stanowisko zakładu ubezpieczeń zawiera dwa wymiary – formalny i materialny. W wymiarze formalnym oświadczenie ubezpieczyciela może przyjąć postać albo uznania albo odmowy uznania odpowiedzialności co do zasady (trudno jest raczej wyobrazić sobie czynność w postaci częściowego uznania odpowiedzialności). Zaś w wymiarze materialnym oświadczenie ubezpieczyciela może przybrać jakiekolwiek dowolne postaci, wszystko zależy od tego jakie było ubezpieczenie, czego dotyczy wypadek ubezpieczeniowy i jaki jest faktyczny rozmiar negatywnych skutków zdarzenia objętego ochroną.
W tym miejscu należy wskazać, na art. 28 ustawy z dnia 11 września 2015 roku o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (tj.: DzU z 2018 r., poz. 999 ze zmianami):
„zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie lub świadczenie na podstawie uznania roszczenia uprawnionego z umowy ubezpieczenia w wyniku ustaleń dokonanych w przeprowadzonym przez siebie postępowaniu, o którym mowa w art. 29, zawartej z nim ugody lub prawomocnego orzeczenia sądu.”
Uprawnionym rzecz jasna z umowy jest też poszkodowany w przypadku ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 lipca 2014 r. w sprawie o sygnaturze V CSK 512/13 tenże przyjął, iż uznanie roszczenia przewidziane w art. 15 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (tj.: DzU z 2013 r., poz. 950 ze zmianami) jest tzw. uznaniem właściwym. Oznacza to – zdaniem SN – że w art. 15 ustawy z 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (aktualnie jest to art. 28 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej – t.j.: DzU z 2018 r. poz. 999 ze zmianami) wskazano jako jedną z podstaw obowiązku wypłaty odszkodowania ubezpieczeniowego uznanie swojej odpowiedzialności przez ubezpieczyciela w oparciu o wyniki przeprowadzonego przez niego sformalizowanego, określonego ustawą postępowania likwidacyjnego i ustawodawca nadał tej czynności charakter uznania właściwego. Wskazuje się, że uznanie właściwe przybiera formę umowy – jednak w wypadku odpowiedzialności ubezpieczyciela następuje modyfikacja. W razie ustalenia istnienia podstaw odpowiedzialności odszkodowawczej i przyznania na tej podstawie świadczenia dochodzi do uznania właściwego, które obejmuje dwa elementy – zasadę odpowiedzialności oraz uznaną przez ubezpieczyciela wysokość świadczenia. Uznanie pociąga za sobą ten skutek, że co do elementów uznanych wierzyciel nie musi już udowadniać podstaw odpowiedzialności ubezpieczyciela, lecz jedynie dokonane uznanie.
Jeszcze dalej w swoim orzeczeniu poszedł Sąd Okręgowy w Łodzi, który wobec uznania właściwego zakładu ubezpieczeń wyłączył jego uprawnienie do kwestionowania zasady odpowiedzialności w sytuacji uznania szkody i wypłaty części odszkodowania uznając uprawnienie wyłącznie do kwestionowania kwoty dochodzonej w sądzie. Sąd stwierdził, iż pozwany nie może skutecznie kwestionować zasady swojej odpowiedzialności w procesie następującym po uznaniu roszczenia. Może natomiast kwestionować jego wysokość. Sąd meriti słusznie zatem uznał, że kwestią sporną jest wysokość odszkodowania, a nie zasada odpowiedzialności. – wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 13 kwietnia 2016 r., III Ca 112/16, Lex nr 2128747.
Co to oznacza w wymiarze praktycznym:
1) po pierwsze uznanie należy dążyć ze wszelkich sił, aby uznaniu zakładu ubezpieczeń nadać właściwy wymiar, tj. nie tylko czynności materialno-technicznej podjętej na etapie likwidacji szkody ale czynności prawnej wywołującej skutki prawne.
2) Po drugie zakład ubezpieczeń w postępowaniu sądowym nie może skutecznie zmienić stanowiska wbrew stanowisku przyjętemu na etapie likwidacji szkody, tj. albo odmówić zasady odpowiedzialności (skoro uznał ją na etapie likwidacji szkody) albo odstąpić o uznanej wysokości odszkodowania, skoro doszło już do jej wypłaty, czy ewentualnie zastosować inne odstępstwa od już uznanego stanowiska.
3) Po trzecie, zakład ubezpieczenia jest związany treścią złożonego oświadczenia w oparciu o art. 28 ustawy, zaś ewentualna zmiana przyjętego na etapie likwidacji szkody stanowiska wymaga wykazania tej okoliczności przed sądem. Dochodzi zatem do istotnej zmiany w zakresie ciężaru art. 6 kodeksu cywilnego. W istocie rzeczy zatem, to na zakładzie ubezpieczeń ciąży obowiązek wykazania przed sądem, że było inaczej, niż to zostało ustalone na etapie likwidacji szkody.