W postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (tzw. likwidacja szkody) szczególne znaczenie ma etap wydania przez ubezpieczyciela tzw. decyzji ubezpieczeniowej. Czynność ta niesie za sobą szereg skutków prawnych mających znaczenie w dalszym postępowaniu wobec zakładu ubezpieczeń (reklamacyjnym albo sądowym).
Zważyć też należy, że mylące jest nazewnictwo: decyzja ubezpieczeniowa to w istocie rzeczy oświadczenie woli strony stosunku prawnego dotyczące tego, w jaki sposób kształtuje ono swój status na przyszłość, tj. czy przyjmuje odpowiedzialność co do zasady (ewentualnie czy odmawia przyjęcia takiej odpowiedzialności), a w razie przyjęcia odpowiedzialności, jaka suma wyrażona w pieniądzu będzie adekwatnym świadczeniem w związku z zaistniałym zdarzeniem ubezpieczeniowym.
Rzecz jasna, jako całkowicie osobny problem można potraktować kwestię charakteru odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń, tj. czy w sprawie zachodzi samoistna odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń (ubezpieczenia majątkowe) czy jest to odpowiedzialność „w zastępstwie” sprawcy szkody (ubezpieczenia oc).
Tym nie mniej w momencie wydania takiej decyzji (ukształtowania stanowiska) przez zakład ubezpieczeń dochodzi istotnego momentu: poszkodowany (uprawniony) nabywa tytuł do podejmowania dalszych działań wobec zakładu ubezpieczeń i czynić to będzie w warunkach pewności co do stanowiska ubezpieczyciela. Dochodzi zatem do tzw. „uznania”. W sensie pozytywnym jako uznanie można rozumieć zawsze decyzję pozytywną dla poszkodowanego (uprawnionego) tj. co najmniej taką decyzję, w której zakład ubezpieczeń przyjmuje tzw. zasadę odpowiedzialności (przy decyzjach dalej idących zakład ubezpieczeń może także wyrazić się co do zaakceptowania całości bądź części roszczenia poszkodowanego).
W sensie negatywnym „uznanie” to nic innego jak potwierdzenie negatywnego stanowiska co w konsekwencji prowadzi do konieczności dalszych działań w sprawie, a więc albo do wszczęcia procedury reklamacyjnej albo procesu sądowego.
Zachodzi więc kwestia wyjaśnienia co to takiego jest samo „uznanie”, najpierw na gruncie kodeksu cywilnego, a później (w osobnych wpisach) tzw. uznanie zakładu ubezpieczeń.
Z punktu widzenia prawa cywilnego „uznanie” to nic innego jak „czynność prawna” w rozumieniu art. 56 kodeksu cywilnego, a więc taka czynność , która wywołuje skutki prawne. Dla skuteczności takiego uznania ważne jest przyjęcie, że każda taka czynność następuje wobec innej osoby z chwilą gdy owo oświadczenie dojdzie do tej osoby w taki sposób, aby mogła ona zapoznać się z jego treścią – art. 61 § 1 kodeksu cywilnego. Warto, myślę, od razu zwrócić uwagę, iż takie oświadczenie może być odwołane jeżeli doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej. Myśl te będę dalej rozszerzał w trakcie rozważań na temat skutków prawnych decyzji zakładów ubezpieczeń.
W istocie rzeczy „uznanie” ma ten wymiar, że de facto ten kto oświadcza, przyznaje, że wobec uprawnionego jest dłużnikiem. Pamiętać trzeba, że na gruncie prawa cywilnego słowo „dług” ma inne znaczenie niż w potocznym znaczeniu tego słowa: „dług” to inaczej „obowiązek świadczenia dłużnika wobec wierzyciela”. To, co w istocie ma być przedmiotem długu wynikać będzie z treści stosunku prawnego wiążącego strony (umowa, czyn niedozwolony, bezpodstawne wzbogacenie etc).
W ten sposób dochodzimy do pojęcia „uznania długu” tj. do złożenia oświadczenia woli wobec drugiej strony stosunku prawnego, że ten kto to oświadcza jest obowiązanym do świadczenia wobec wierzyciela.
Jakie istnieją skutki prawne takiego oświadczenia woli ?
1. Poprzez uznanie długu dochodzi do przerwania biegu terminu przedawnienia – art. 123 § 1 pkt. 2 kodeksu cywilnego.
2. Roszczenie o zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego – art. 445 § 3 kodeksu cywilnego.
3. Roszczenia cywilnoprawne, o jakich mowa jest w art. 444-448 nie mogą być zbyte, chyba że są już wymagalne i że zostały uznane na piśmie albo przyznane prawomocnym orzeczeniem.
4. Przy umowie poręczenia: poręczyciel może podnieść przeciwko wierzycielowi wszelkie zarzuty, które przysługują dłużnikowi; w szczególności poręczyciel może potrącić wierzytelność przysługującą dłużnikowi względem wierzyciela. Poręczyciel nie traci powyższych zarzutów, chociażby dłużnik zrzekł się ich albo uznał roszczenie wierzyciela – art. 883 §§1-2 kodeksu cywilnego.
5. Uznanie długu umożliwia skorzystanie z trybu nakazowego i wniesienie do sądu pozwu o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym – art. 485 § 1 pkt. 3 kodeksu postępowania cywilnego.
Te przypadki wyrażone wprost w przepisach prawa jako bezpośrednie skutki „uznania długu” wskazują w pierwszej opinii na niewielkie znaczenie instytucji. Jednakże na gruncie ubezpieczeń, przy postępowaniach likwidacyjnych instytucja ta wobec kolejnych unormowań zawartych w ustawach ubezpieczeniowych zyskuje i wydaje się mieć zdecydowanie większe znaczenie.